Holtpad: wandelen door de weilanden naar Enumatil
Trammelant over het Niehoofster pad
Begin 2009 ontstond er kortstondig opwinding over het voornemen van de gemeente Zuidhorn om een aantal voetpaden van de legger te halen.Daaronder het vroegere voetpad van Balmahuizen naar Niehove.
De zaak werd door bezorgde leden van de monumentencommissie onder de aandacht gebracht van Radio Noord. En op de vroege ochtend van 23 februari arriveerde de verslaggeefster Ellen Bourgogne met haar zendautootje om de meningen ter plekke te peilen. Wethouder Oomkes draafde op en ook een lid van de Historische Kring Zuidhorn gaf zijn mening. Uiteindelijk werd het voornemen destijds van de agenda gehaald. Maar vroeg of laat zal het waarschijnlijk opnieuw ter sprake gebracht worden.
Waar ging het om
Op de oude militair-topografische kaart, zie onder, geven stippellijnen de openbare paden aan waarlangs men vroeger te voet het snelste van a naar b kon lopen. Rondom Niehove bijvoorbeeld zien we een aantal paden ingetekend. De meest bekende voetpaden naar of vanuit de kern van Zuidhorn waren de Oostergast, de Westergast, het stenen pad naar den Horn en het pad naar Enumatil. Deze paden hadden de status van openbare weg en waren daarom ‘op de legger van wegen gebracht.’ In het dossier stond vermeld wie welk deel van het pad moest onderhouden.
Het voetpad naar Enumatil
Onderstaand kaartfragment behorende bij de Legger van 1931 laat zien hoeveel onderhoudsplichtigen er waren. Eens per jaar werd het pad geschouwd. Of de gemeente daarin erg consequent was? Tiemen Muller (88) die hier vroeger boer was vertelde wat dat onderhoud inhield. Van tijd tot tijd werkte men het pad met de schop bij. Met zand uit de berm werden de kuilen gedicht en als het nodig was werd de ‘omstap’ aan de slootkant van het hek gerepareerd en opnieuw wit gekalkt. Dat laatste gebeurde om het hek ook in het donker te kunnen zien. Wanneer Muller het pad voor het laatst bijwerkte ? Het is in ieder geval al lang geleden.
Een vooroorlogse wandeling naar Oostwold
Ik ben op zoek gegaan naar Zuidhorners die vroeger nog regelmatig gebruik van het Holtpad maakten en ik belandde uiteindelijk in Neede in de Achterhoek. Daar woont Anne Kruijer, oudste uit een gezin van zeven kinderen. Haar ouders woonden net voorbij de ‘nijtoen’ (nu de begraafplaats) aan de Zuiderweg. Zij ging in het weekend regelmatig samen met haar jongere broer bij opa en oma in Oostwold logeren. Ze liepen er langs de kortst mogelijke route in ongeveer een uur naar toe. Op hun tocht vanuit de Klinckemaburen liepen ze eerst over de reeën die de boerderijen van Muller, Staal en Hes aansluiting op de Holtweg gaven. Voorbij de boerderij van Hes werd het pad tenslotte een ‘stenen’ paadje door de weilanden. Bij de Zuidertocht was het even uitkijken, hier lag een plank of een badde over de sloot. Bij de ‘middelste’ boerderij (Groot Boskamp), waar toen de familie Hofstee Holtrop woonde, kwam het pad uit op de Zuiderweg. Die staken de kinderen over om hun weg door de weilanden in zuidelijke richting te vervolgen. Op de Westerdijk aangekomen moesten ze een stukje richting de Horn tot ze bij de Kerkeweg waren. Deze kaarsrechte weg die bij de Oostwolderdraai het Hoendiep kruist komt midden in het dorp uit. Vandaar was het nog maar een eindje naar de boerderij van de grootouders.
Of ze onderweg ooit avonturen beleefden? Anne herinnert zich aan een zondag waarop zij doornat thuiskwamen. Hoewel er een bui dreigde had oma hun toch op pad gestuurd. Kennelijk had ze haar kleinkinderen weer lang genoeg om zich heen gehad. Ze vertelt ook over de streken van de jongens van Hes van ‘de Hondebult‘. De gebroeders Luit, Tönnis en Dirk waren notoire grappenmakers waarvoor je op je hoede moest zijn. Liet je je klompen op de stoep staan dan goten ze er water in en ook je fiets was voor hen niet veilig, voor je het wist had iemand je band leeg laten lopen.
Waarom niet langs de Zuiderweg ?
De Zuiderweg was in vroeger jaren nauwelijks een aantrekkelijk alternatief voor de wandelaar of de fietser. De weg was slecht begaanbaar en vergeleken met het voetpad was het ook nog eens om! Het eerste deel van deze oude dijk was in die tijd deels uit een sintelree. Daarna volgde een stuk kleidijk waarlangs in 1932 een smal fietspaadje was aangelegd. En het laatste stuk tot aan het Hoendiep was even slecht begaanbaar als het eerste stuk.
Vanaf 1922 toen zij een ‘Comité van Actie’ oprichtten drongen de boeren bij gemeente en provincie aan op de verbetering van de Zuiderweg. Maar het duurde tot 1957 voordat de weg grondig werd aangepakt. De kosten bedroegen meer dan fl. 300.000,– waarvan 25% in 30 jaarlijkse termijnen door de gezamenlijke boeren betaald moest worden, een en ander naar rato van het aantal hectares dat zij pachtten of bezaten.
Opening van de geasfalteerde Zuiderweg
Op 3 oktober 1957 werd de geheel verharde Zuiderweg vrijgegeven voor het verkeer. Deze gebeurtenis vond plaats bij de afslag naar het Hoendiep. De dochter van burgemeester Stronkhorst knipte om 17.30 uur het lint door, daarbij geholpen door haar vader. En Jantje Kruijer mocht als eerste met haar driewieler het nieuwe wegdek uitproberen. Diverse ‘aanwonenden’ van de Zuiderweg staan op deze foto bijeen. Van links naar rechts staan Jan ter Veer, Gauke Harkema, Rensina Kruijer, Alie Kruijer, Anko de Vries (met snor) met achter hem Fokke Buursema, dan mevrouw Stronkhorst, vader Kruijer half achter de hoed van de burgemeester en tenslotte zijn rechts van Stronkhorst de gezichten te ontwaren van mevr. X en van mevrouw Ter Veer. De doorgaande verbinding tussen de zuidkant van het dorp en het Hoendiep was een feit!
Voetpad adé
Na deze gebeurtenis verloor het Holtpad snel aan betekenis. De boeren die voorheen nog gebruik maakten van de route langs Holtpad en Holtweg namen nu de Zuiderweg. Alleen de boerderij de Westerburg behield zijn uitgang naar de Holtweg. En op een gegeven moment werd er ook een adreswijziging doorgevoerd. Het kwam namelijk steeds vaker voor dat vreemdelingen die bij Muller, Staal of Hes op de Holtweg nummer 13 tot 17 moesten zijn, niet wisten hoe ze daar moesten komen.
En dus ‘verhuisden’ de drie boerderijen die tot dusverre aan de Holtweg stonden naar de Zuiderweg. Deze adreswijziging was de laatste en administratieve bevestiging van het feit dat de wandelroute naar Enumatil had opgehouden te bestaan. Alleen zo af en toe was er nog een wandelaar die een ommetje maakte via Holtpad en Zuiderweg.
Sybesma’s ommetje
Het moet ergens in de jaren 70 geweest zijn toen de gemeente op initiatief van burgemeester Sybesma een plan bedacht om het pad een nieuw leven te geven. Er zou een met bomen gezoomd wandelpad aangelegd worden voor de Zuidhorner wandelaars. Dit plan is, waarschijnlijk mede door de stevige oppositie van Corrie Hes nooit van de grond gekomen. Zij en haar man maakten ernstig bezwaar tegen de aanleg van deze ongeveer 10 meter brede laan die hun land in stukken zou delen. Corrie zocht voor haar bezwaren steun bij de toenmalige commissaris Toxopeus. Zijn bemoeienis zou er mede voor gezorgd hebben dat het plan van tafel ging. Volgens haar man Klaas Hes was deze gebeurtenis aanleiding voor Corrie om politiek actief te worden. Zij werd een zeer gewaardeerd lid van de Zuidhorner gemeenteraad.
Nico Attema